بسترهای آفرینش هنری در متون عرفانی

در نوشتار حاضر، به واکاوی پیوندهای موجود میان اندیشه عرفانی و جنبه‌های زیباشناسانه متون عرفانی پرداخته شده است. به عبارت دیگر، این مقاله در پی معرفی بسترهای فکری‌ای است که از متون عرفانی آثاری هنری ساخته‌اند. اهمیت این بسترها را باید در دخالت آگاهانه یا ناآگاهانه آنها در فرآیند آفرینش متون پیگیری کرد، چنانکه حتی متونی همچون مقالات، تذکره‌ها، نامه‌ها و متون تعلیمی صوفیه را نیز به آثاری شاعرانه تبدیل کرده‌اند. برای دست‌یابی به این هدف ابتدا به مرور اصطلاحات آشنایی‌زدایی و برجسته‌سازی به عنوان سنجه‌هایی برای شناسایی زبان ادبی در نظریات فرمالیست‌ها و ساختارگرایان پرداخته شده است. در ادامه، نقش مؤلّفه‌هایی از اندیشه عرفانی چون تأویل و رمز، مکاشفه، عادت‌گریزی، آفرینش پیاپی، نسبی‌گرایی و حیرت در آفرینش هنری نشان داده شده است. این مؤلّفه‌ها نگاهی چند لایه و باطنی در نویسندگان متون عرفانی بر می‌انگیزند که نتیجه چنین نگاهی را در زبان این متون می‌توان دید؛ زبانی که با برجسته کردن برخی عناصر زبانی،‌ ادراکی هنری را در خواننده آنها پدید می‌آورند.